- درمان زردی نوزاد
موارد خفیف: بستری و قرار گرفتن در زیر نور مخصوص (فتوتراپی)
موارد شدید: تعویض خون
هر قدر درمان زردی زودتر آغاز شود، احتماًل نیاز به تعویض خون کمتر خواهد بود. در فتوتراپی نور معمولی با طول موج مخصوص (420 تا 470 نانومتر) به پوست نوزاد تابانده می شود. به واسطه واکنش فتوشیمیایی بیلیروبین تغییر حالت داده و قابلیت حل شدن و دفع از طریق ادرار را پیدا میکند. لازم به ذکر است که استفاده از لامپ های مهتابی معمولی تأثیر اندکی در درمان زردی نوزاد دارند و موجب تأخیر در شروع درمان و افزایش احتماًل نیاز به تعویض خون خواهند شد. تعیین حد شروع فتوتراپی از روی منحنی بر اساس سن نوزاد، سطح بیلیروبین و شرایط نوزاد و تنها توسط پزشک متخصص اطفال تعیین می گردد.
- درمان های سنتی زردی نوزاد
از معروفترین داروهای سنتی که برای رفع زردی به مادران پیشنهاد میگردد شیرخشت و ترنجبین است که:
- این درمانها معمولاً تأثیر چندانی در درمان زردی نوزادی ندارند.
- این مواد باعث افزایش دفع مدفوع در نوزاد میگردند که باعث دفع بیشتر بیلیروبین از این طریق میشود. با این وجود میزان و کیفیت دفع بیلیروبین از این طریق مشخص نمیباشد و با توجه به ایجاد اسهال در نوزادان و عوارض دیگر از جمله عفونت و حساسیت، مصرف این داروها در دوره نوزادی توصیه نمیشود.
از بکار بردن پیشنهاد اطرافیان در مورد مصرف سایر داروهای گیاهی، حجامت و یا نور مهتابی و نظایر آن خودداری کنید. چرا که بکار بردن این روشها به قیمت به خطر افتادن سلامت نوزاد و تأخیر در شروع درمان تمام میشود.
نحوه تشخیص زردی نوزادان
زردی در نوزادان از همان روزهای اولیه تولد آغاز میشود؛ علائم آن معمولا با زردی پوست و گاهی چشم‌ها بروز میکند، زردی ابتدا تنها صورت را در بر می‌گیرد اما رفته‌رفته قفسه سینه، ناحیه شکم، پاها و کف پا و اندامهای تحتانی را نیز درگیر میکند؛ زردی در نوزادان گاهی باعث خستگی مفرط و سوءتغذیه میشود، نوزادانی که در 24 ساعت اول پس از تولد دچار این علائم میشوند، باید حتماً تحت آزمایش میزان بیلیروبین قرار گیرند البته برای احتیاط بهتر است طی 5 روز اول تولد، کودک تحت بررسی قرار گیرد تا از عدم‌ابتلا به زردی در او مطمئن شوید.
نوزاد را به‌خاطر زردی از شیر مادر محروم نکنید
زردی در برخی نوزادان ممکن است بر اثر استفاده از شیر مادر باشد؛ 2 گروه از نوزادان هستند که با خوردن شیر مادر به زردی مبتلا میشوند، گروه اول بیشتر نوزادان مادرانی هستند که به‌طریق سزارین وضع حمل کرده‌اند و زردی به‌دلیل کم بودن شیر مادر و در روزهای اولیه تولد ایجاد میشود که در این حالت چنانچه تغذیه با شیر مادر استمرار داشته باشد، رفته‌رفته شیر مادر بیشتر و کمبود کالری نوزاد جبران میشود همچنین حرکات روده او بهتر شده و زردی از بین می‌رود.
در نوع دوم، زردی نوزاد معمولاً از هفته دوم تولد آغاز میشود و علت آن میتواند موادی باشد که در شیر وجود داشته و باعث غیرفعال کردن آنزیمهای کبدی و روده‌ای نوزاد میشود که این موضوع مواد صفراوی را بازجذب میکند، در واقع این مشکل به‌خاطر رشد ناکافی روده و کبد نوزاد رخ میدهد.
در این مورد هم پزشکان توصیه میکنند که تغذیه نوزاد با شیر مادر را ادامه دهید و چنانچه به‌علت شدت زردی، نیاز به تعویض خون نوزاد باشد، پزشک توصیه میکند که حداکثر 48 ساعت شیر مادر را قطع و از شیرخشک یا شیر دوشیده‌شده برای تغذیه کودک استفاده کنید البته پس از رفع زردی، مجدداً باید تغذیه با شیر مادر را از سر گرفت.
تأثیر لامپ مهتابی سفید بر زردی
به‌نوشته احیای سلامت، از سالها پیش شنیده‌ایم که اگر کودکی دچار زردی شد، با قرار دادن او زیر نور لامپ‌های فلورسنت میتوان او را درمان کرد؛ درست است که نوردرمانی یکی از راههای درمانی زردی در نوزادان محسوب میشود اما استفاده از نور مهتابی هیچ پایه و اساس علمی نداشته و تأثیر چندانی در درمان زردی ندارد بلکه نور فلورسنتی که به‌عنوان درمان این بیماری استفاده میشود، طول موج‌های خاصی دارد که لامپ‌های مهتابی این طول موج و قدرت درمانی را ندارند؛ استفاده از نور خورشید هم به‌دلیل سوزاندن پوست لطیف نوزاد توصیه نمیشود.
روشهای درمان سنتی زردی نوزاد
درمانهای سنتی همیشه از زمان‌های قدیم مورد توجه مردم کشورمان بوده است؛ «شیرخشت» یکی از همان موادی است که حرفهای ضدونقیضی درباره استفاده و عدم‌استفاده آن در درمان زردی می‌شنویم.
شیرخشت نوعی ماده گیاهی است که در قدیم برای درمان زردی مورد استفاده قرار می‌گرفت اما در حال حاضر بسیاری از پزشکان اعتقادی به استفاده از شیرخشت و داروهایی نظیر آن ندارند اما تحقیقات نشان داده که مصرف قطره خوراکی شیرخشت همراه نوردرمانی تأثیر بسیار زیادی در بهبود نوزادان مبتلا به زردی دارد به‌طوری که سرعت بهبود را به‌نحو چشمگیری افزایش میدهد.
این ماده با داشتن قندهایی چون مانیتول یکی از درمانهای مهم برای زردی به شمار می‌رود که چنانچه به‌روش بهداشتی مورد استفاده قرار گیرد، بسیار مؤثر خواهد بود و امروز جنبه درمانی آن هم به‌صورت علمی به اثبات رسیده است.
علاوه بر شیرخشت، روشهای سنتی دیگری هم وجود دارد که به‌تجربه و از لحاظ علمی به اثبات رسیده‌اند؛ «آرد جو» از جمله موادی است که میتواند در درمان زردی مؤثر واقع شود به این صورت که آرد جوی نرم و الک‌شده را روی بدن نوزاد به‌جز روی صورت و دور ناف می‌پاشند؛ این روش همراه نوردرمانی تأثیر و سرعت درمانی بیشتری خواهد داشت.
شستن بدن نوزاد با عرق کاسنی همراه آب ولرم نیز در درمان زردی مؤثر است همچنین میتوانید ترنجبین و آب را مخلوط کرده و پارچه‌ای را در آب خیس کرده و به پشت گوش و پیشانی نوزاد بمالید.
راهکار دیگر «حجامت» است به‌طوری که پشت گوش نوزاد خراش کوچکی ایجاد می‌کنید تا چند قطره خون از آن جاری شود؛ این درمانهای جایگزینی ساده کنار درمانهای طبی می‌توانند در درمان زردی نوزادان مؤثر باشند البته به‌شرطی که به‌صورت کاملا بهداشتی انجام گیرند.
معمولاً زردی بیماری جدی‌ای محسوب نمیشود و طی یک تا 2 هفته بهبود مییابد اما چنانچه میزان بیلیروبین بالاتر از حد بوده و بدون درمان باقی بماند، بیلیروبین وارد مغز شده و باعث وارد آمدن آسیبهای جدی به مغز میشود؛ بررسی و درمانهای اولیه و زودهنگام زردی نوزادان میتواند از بروز این عوارض جدی جلوگیری کند.
از عوارض درمان نشدن زردی میتوان به فلج مغزی، عقب‌ماندگی ذهنی، حملات صرعی، اشکال در تعادل حرکتی، ناهنجاریهای دندانی و ناشنوایی اشاره کرد که دیگر قابل درمان نیستند؛ پس با مشاهده نخستین نشانه‌های زردی در کودکتان بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.
چرا زرد میشود؟
زردی از تخریب بخشی از گلبول‌های قرمز در نوزاد به‌وجود می‌آید و ضایعات باقیمانده از گلبول‌های قرمز به بیلیروبین که عامل ایجاد کننده زردی در نوزاد به‌شمار می‌رود، تبدیل میشود. زردی به دو شکل در نوزاد مشاهده میشود:
زردی محلول در آب: در این نوع زردی همان‌طورکه از نامش پیداست، بیلیروبین محلول در آب است و چون محلول است، کبد آن را از طریق ادرار کردن دفع میکند.
زردی غیرمحلول در آب: در نوع دوم زردی، بیلیروبین محلول در آب نیست و از راه ادرار کردن دفع نمیشود و در بدن باقی می‌ماند، در صورتی‌که درمان آغاز نشود و میزان بیلیروبین بیش از حد شود، در مغز نوزاد رسوب کرده و عقب‌ماندگی ذهنی نوزاد را همراه دارد.
به دستش نگاه کنیم یا چشمش؟
زردی اولین اثرش را روی چشم‌ها می‌گذارد و سفیدی چشم‌ها به‌زردی می‌گراید. پس از چشم‌ها روی گونه‌ها، سپس صورت خودش را نشان میدهد. با بالا رفتن درجه بیلیروبین در بدن، زردی در سینه، پشت و شکم نوزاد بروز میکند. پس از آن انتظار این است که دست‌ها و پاها درگیر زردی شوند. اما چون میزان گردش خون در این قسمت‌ها کمتر است، احتمال بروز زردی در آنها هم کمتر است.
خودتان میتوانید تشخیص دهید؟
زردی را میتوان از روی چشم تشخیص داد. اما تشخیص چشمی قابل اعتماد نیست و بهترین راه تشخیص زردی آزمایش خون و اندازه‌گیری میزان بیلیروبین نوزاد است.
همه نوزادان زرد میشوند؟
تقریبا بچه‌ای نیست که با زردی به‌دنیا بیاید. چون تا زمان تولد نوزاد جفت کار کبد را انجام میدهد و زردی را دفع میکند. بیشتر بچه‌ها یکی، دو روز پس از تولد زردی خود را نشان میدهند. پس از سه، چهار روز میزان زردی بالا می‌رود و در روز هفتم یا هشتم تولد درجه زردی به اوج خود می‌رسد.
دخترها بیشتر در خطرند یا پسرها؟
به جز در مواردی چون بیماری فاویسم که در پسران بیش از دختران است و با زردی همراه بوده و سبب لیز شدن گلبول‌های قرمز میشود، دختر و پسر از نظر میزان ابتلا به زردی و خطر احتمالی هیچ تفاوتی با هم ندارند. همانطور که گفته شد نارسی، وزن کم بچه و مشکلات تنفسی نوزاد در بروز زردی نقش دارند.
چه زمانی زردی خطرناک است؟
حد خطرناک بودن زردی در نوزاد بستگی به سن، وزن، نارس یا به‌موقع دنیا آمدن او دارد. به‌طور مثال اگر نوزادی با وزن سه و نیم یا چهار کیلوگرم و پس از 9 ماه به دنیا آمده باشد و میزان بیلی‌روبینش هم 12 باشد، این میزان بیلیروبین برای این نوزاد سالم، طبیعی است و مشکلی ایجاد نمیکند و بیلیروبین ایجاد شده نیز از طریق کبد دفع میشود. حالا اگر نوزادی با وزن دو کیلوگرم به‌دنیا بیاید و درواقع نارس باشد، درصورتی که میزان بیلیروبین او 12، 13و 14 باشد برای این بچه خطرناک است و باید تحت درمان قرار بگیرد. این درحالی است که همین میزان بیلیروبین همانطور که گفته شد برای کودک سالمی که با وزن طبیعی و پس از دوره کامل بارداری به‌دنیا آمده است، مشکلی ایجاد نمیکند.
حالا اگر میزان بیلیروبین نوزاد بین 17 تا 20 باشد، این از نظر ما خطرناک است، چون احتمال رسوب در مغز وجود دارد و با رسوب بیلیروبین، نوزاد دچار عقب‌ماندگی ذهنی میشود. نوزادانی که بیلیروبین بالایی دارند، باید زیرنظر متخصص باشند و زودبه‌زود مورد بررسی قرار بگیرند. البته احتمال اینکه زردی نوزاد بالای عدد 20 شود بسیار کم است و از هر 100 بچه‌ای که به‌دنیا می‌آید، تنها ممکن است چهار یا پنج کودک با بیلیروبین بالای20 درگیر شوند.
ادرار و مدفوعش رنگ می‌گیرد؟
مدفوع و ادرار بچه‌های مبتلا به زردی با بچه‌های دیگر هیچ فرقی ندارد و نمی‌توان تشخیص از روی ادرار یا مدفوع را ملاک قرار داد، آزمایش خون بهترین راه است.
تغذیه مادر زردی می‌آورد؟
تغذیه مادر نقشی در این زمینه ندارد مگر اینکه نوزاد و مادر از نظر گروه خونی با هم ناسازگاری داشته باشند که در این صورت باید منتظر وقوع زردی در نوزاد بود.
بالای سرش مهتابی بگذاریم؟
اشعه یو. وی یا ماوراء بنفشی که از مهتابی ساطع میشود، بیلی‌روبین‌های رسوب کرده را شکسته و به قطعات ریز تبدیل میکند. پس از اینکه بیلی‌روبین‌ها به قطعات کوچک‌تر تبدیل شدند، از راه ادرار دفع میشوند. استفاده از مهتابی تقریبا راهی است که به کاهش طول مدت بستری شدن نوزاد در بیمارستان کمک میکند.
باردارها میوه زرد نخورند؟
مصرف میوه‌های زرد در دوران بارداری و شیردهی سبب زردی نوزاد نمیشود. اما ما نوعی زردی خاص را در سنین بالاتر در بچه‌ها مشاهده می‌کنیم. گاهی اوقات والدین کودکان سه یا پنج، شش ساله‌ای را برای درمان می‌آورند که از مشکل زردی رنج میبرند که بر اثر خوردن میوه‌های رنگی همچون نارنگی یا هویج در آنها ایجاد شده است. علت بروز این زردی هم مصرف بیش از حد این خوراکی‌هاست که باعث میشوند رنگدانه‌های‌شان روی پوست باقی بماند و پوست را به رنگ زرد دربیاورد. این بچه‌ها یک تفاوت اساسی با نوزادان مبتلا به زردی دارند. سفیدی چشم بچه‌هایی که با خوردن خوراکی‌های رنگی مبتلا به زردی شده‌اند، به رنگ سفید است اما سفیدی چشم نوزادان مبتلا به زردی، زرد رنگ است.
مادران شیرده چه بخورند؟
ابتلا به زردی به نوع تغذیه مادر بستگی دارد. تغذیه‌ای که نوزاد پس از تولد قرار است داشته باشد، با تغذیه‌ای که می‌خواهد با شیر مادرش داشته باشد فرق میکند. غذایی که مادر از آن استفاده میکند، به‌طور مستقیم در شیر او ترشح میشود و نوزاد از شیری که حاوی انواع و اقسام مواد است، استفاده میکند. هرچه مادر غذای دیر هضم‌تر همچون کله‌پاچه یا موادی همچون بادمجان استفاده کند، باعث بروز زردی بیشتر در نوزاد میشود.
افرادی هستند که پس از زایمان به اینکه قوت ازدست رفته بدن‌شان را به‌دست بیاورند، از چنین غذاهای دیرهضمی استفاده میکنند. از سوی دیگر اگر طحال بدن، هضم مواد را به‌طور ناقص انجام دهد، طبعا روی کیفیت شیری که مادر قرار است به نوزادش بدهد، تاثیر خواهد گذاشت. حالا اگر از مواد دیرهضم در این دوران کمتر استفاده کند، طبعا میزان بروز زردی نیز کمتر خواهد بود.
محققان چه می‌گویند؟
بررسی‌ها نشان میدهد حدود 60 درصد از نوزادان رسیده و 80 درصد از نوزدان نارس دچار درصدی از زردی هستند. متخصصان معتقدند زردی که به‌راحتی قابل درمان شدن است در صورتی که به موقع درمان نشود میتواند مشکلات مغزی جدی‌ای را برای نوزادان ایجاد کند.
محققان برخی از تجویزهای مادربزرگ‌ها برای برطرف کردن این مشکل را تایید میکنند. یکی از این تجویزها، شیر خشت است. از نظر پژوهشگران میتوان با کمک فرآورده‌های استاندارد شیرخشت نوزادان مبتلا به زردی را درمان کرد. مطالعه بالینی پژوهشگران ایرانی روی ۲۰۰نوزاد مبتلا به زردی در یکی از بیمارستان‌های شهر تهران نشان داد استفاده از قطره خوراکی عصاره گیاه دارویی شیر خشت همراه نوردرمانی تا حد زیادی در درمان این نوزادان موثر است.
ادعاهای عجیب محققان تمامی ندارد. یک تیم آمریکایی ادعا میکند که برنامه‌ای قابل نصب روی گوشی‌های تلفن همراه را ساخته است که کار تشخیص بیماری زردی نوزاد را برای پزشکان و والدین راحتتر میکند. محققان دانشگاه واشنگتن می‌گویند اگر برنامه «BiliCam» روی گوشی همراه نصب شود و سپس کارتی به اندازه کارت عابر بانک که روی آ ن رنگ‌های مختلف چاپ شده است، روی بدن نوزاد قرار بگیرد و با گوشی از بدن و کارت عکس گرفته شود، میزان ابتلای نوزاد به زردی مشخص میشود. به گفته این پژوهشگران نرم‌افزاری که روی تلفن همراه نصب شده، این اطلاعات را به یک پایگاه داده ارسال میکند و در چند دقیقه وجود زردی در نوزاد را تشخیص میدهد.
نوزاد را با عرق کاسنی بشوییم؟
در جریان زردی سلول‌های کبدی آسیب می‌بینند و در این میان چون عرق کاسنی خاصیت ترمیم سلول‌های این ارگان را دارد، در شست‌وشوی صفرا از پوست موثر عمل میکند. روش استفاده از آن نیز به این شکل است که یک لیوان عرق کاسنی را در یک لگن آب مخلوط کرده و پوست نوزاد را چند روز و به مدت 10 تا 15 دقیقه با آن شست‌وشو بدهیم.
مادرها پیاز و سیر بخورند؟
در صورتی‌که پیاز و سیر به شکل خام استفاده شود، سبب بروز زردی میشود اما اگر پخته شود، مشکلی ایجاد نمیکند.
ادویه برای مادر ممنوع است؟
بله درست است. استفاده از ادویه‌ها و به‌خصوص ادویه‌های تند چون فلفل، التهاب یا تخریب سلول‌های کبدی را همراه دارد. طبع صفرا گرم و خشک است و نوزاد نمی‌تواند این طبع را تحمل کند، حال اگر مادر ادویه مصرف کند، این ماده درشیرش ترشح میشود و پوست نوزاد رو به زردی می‌گراید. به‌طور کلی تمام ادویه‌های تند و سوزاننده مضر هستند و نباید مصرف شوند.
بهترین راه کم کردن زردی چیست؟
بهترین ماده‌ای که تا به حال در مورد کاهش زردی نوزاد تجربه شده و نتایج مفیدی نیز از آن به‌دست آمده، ترنجبین است. میتوان یک گرم از این ماده را در یک استکان آب داغ حل کرد و به مدت سه روز با قاشق چای‌خوری به نوزاد خوراند.
چاره‌اش شیرخشک است یا شیر مادر؟
طبعا شیر مادر بهتر است. اما در مواردی که به‌ندرت پیش می‌آید، بهتر است شیر مادر به مدت 24 ساعت قطع شود و پس از این مدت دوباره نوزاد را با شیر مادر تغذیه کرد، یعنی اگر بچه‌ای مبتلا به زردی شده و بیلی‌روبینش هم در حد 16 است و مدام زیر دستگاه می‌رود و خارج میشود، وضعیتش چه بهتر شود و چه نشود، بهتر است تغذیه او را با شیر مادر به مدت 24 ساعت قطع و با شیرخشک او را تغذیه کرد. پس از 24 ساعت مادر دوباره میتواند به او شیر بدهد.
